Yaşama bakışımız nasıl olursa olsun, ekonomik durumumuz ne olursa olsun, hangi milletten, dinden vs. olursak olalım bizler arasında ayrım yapmayan, hepimize aynı derecede yakınlk gösteren ve bizlere kapılarını açan çok ender bahçelerden birisi matematik. Farkında olalım ya da olmayalım hayatımızın şifrelerini aslında sürekli gözümüzün önüne seren bir mantık dizilimi, dar bir alfabesi, buna karşın sonsuz anlamda cümleleri olan uluslararası bir dil aslında. Ve onun farkına vararak yaşarsak bu mantık dizilimi basit anlamda hayatımızı kolaylaştırabilecek bir araç.
Oluşan ilk hücrede dahi varolan bir içgüdü: Ölmemek, ölüme karşı direnç. Daha sonra organizmalar geliştikçe oluşan bir diğer içgüdü: Üreme ve genlerini sonraki kuşaklara sağlıklı bir biçimde iletme. İşte hayatımızın temelini oluşturan bu dürtüler, yaşam koşullarımız ve beynimiz geliştikçe birbiriyle çaprazlanarak çoğalır, yeni birtakım dürtüler oluşturur ve dallanarak sonsuzlaşır. Daha iyi sosyal koşullarda yaşama, statü, ekonomik tatmin, bunları elde etmek için iyi bir eğitim vs. Ve tüm bu geniş çatının altında yaşarken sürekli karşılaştığımız irili ufaklı problemler ve engellere karşı ürettiğimiz çözümler, sonuçlarına karşı da çözümde yaptığımız birtakım revizeler.
Tıpkı hayatımız gibi matematik de basit mantıksal önermelerle başlar, bunlar matematiğin ilk hücreleridir –ölmeme ve üreme içgüdüleridir- ve hayatı basit anlamda tanımlamayı, sonuçları kestirilebilir kılmayı amaçlar. Daha sonra bu mantıksal önermeler çaprazlanarak çoğalır ve tıpkı insan hayatında olduğu gibi sonsuzlaşır. Bu benzerlik aslında tesadüfi değildir. Matematik de doğanın bir parçası, onun açıklayıcısı olduğu için tıpkı canlı organizmalar gibi gelişir ve temel birtakım dürtülerden yaşamını başlatarak sonsuz dallara ulaşan bir yaşam döngüsüne kompleks bir organizmaya ulaşır. Doğadaki canlılığın sahip olduğu çeşitliliğin matematikte de olmasının sebebi ve matematiğin hayatımızla olan ilişkisi temel olarak budur.
Peki matematiği günlük hayatımızda nasıl kullanırız? Matematiği sadece rakamsal bir dizilim olarak değil bir mantık olarak kullanırız, yani herhangi bir matematik problemiyle karşılaştığımızda yaptığımız şeyleri yaparız. Önce verileri değerlendiririz, daha sonra elimizdeki verilere ve ulaşılmak istenen sonuca göre en uygun yöntemin muhakemesini yapar karar verir ve sonuca ulaşırız. Temel olarak matematiksel problem çözümü budur. Aslında hayatımızda karşılaştığımız problemler de aynen böyle çözülür -dedik ya matematik hayatın kendisidir- mevcut koşullar değerlendirilir, ulaşılmak istenen hedefe eldeki kaynaklarla en uygun hangi yöntemle ulaşılacağı seçilir ve uygulanır.
Bu temel mantıksal kullanımdır. Bunun dışında daha etkin ve yönlendirici kullanımı, genelde iş yaşantısında karşımıza çıkar. Burada, problem çözümü için en önemli kaynak olan, verilerin değerlendirilmesinde etkin olarak kullanılır –ya da kullanılması gerekir çünkü pek çok firmada ve pek çok çalışan tarafından matematiksel veriler ciddi anlamda kullanılmaz, daha çok kişisel görüşler ön plana çıkar- ve karar verme sürecinde, yöntem belirlemede çok ciddi bir aydınlatıcı olur. Veriler mevcut durumun direkt olarak matematiksel ifadesiyle değerlendirilebileceği gibi matematiğin bize sunduğu eşsiz araçlar kullanılarak çok daha anlamlı bir şekilde ifade edilebilir.
Örneğin erkek ve bayan ürünleri satan bir mağaza zincirimiz olduğunu düşünelim. Mağazalarımızın bu ayki, bölgelere göre kategori bazında satış tablosu rakamlarla şu şekilde;
Bu tabloda kategori bazında, hangi bölgede, kaç m2 satış alanında kaç adet satış yaptığımızı görüyoruz. Ancak analiz için çok yetersiz bir tablo. Bu durumu değerlendirmek, birtakım planlar geliştirmek için tablonun matematikle şekillendirilmesi gerekli. Örneğin erkek ve bayan kategori satışları bölgelere göre karşılaştırılabilir;
Bu tablo biraz daha anlamlı ve kategorilerin birbirine karşı durumları çok net görülüyor. Her bölgenin kendi içindeki kategori dağılımı ve bölgelerin toplam satıştan aldığı pay yorumlanabilir. Kategoriler bir takım plan değişiklikleri yaparak zayıf oldukları bölgeleri güçlendirebilir. Başka neler yapılabilir?
Yukarıdaki tabloyla Erkek Grubu Kategori Yöneticisi bir indeks oluşturabilir. Kategorisinin her bölgede kategorinin toplam satışından aldığı payı, bölgenin toplam satış içindeki payına bölerek bulduğu basit indeksle şu yorumu yapabilir; İndeksin 1’in altında kaldığı bölgeler için geliştirme planları yapılmalı 1-1,10 arası olan bölgeler izlenmeli, 1,10 üzerinde olan bölgelerde mevcut strateji korunmalı. Satış m2’sinin erkek ve bayanda eşit olarak kullanıldığını düşünerek başka bir tabloya bakalım;
Bu tablo da kategori bazında m2 satışlarının, ortalama m2 satışına –toplam satışın toplam m2’ye oranıyla bulunur- oranlanmasıyla bulunan m2 verimliliklerini bize gösteriyor. Buradan da ortalama m2 verimliliğinin %100 olduğunu düşünerek kategori bazında bölgel m2 verimlilikleri ölçülebilir. Ayrıca yine en sağdaki toplam sütunu bölgenin m2 satışının ortalama m2 satışına oranlanmasıyla bulunmuş ve bize o bölgenin toplamdaki m2 verimliliğini göstermektedir. Örneğin bu tabloya göre satış ekibi Adana ve Antalya’da ciddi önlemler almak zorunda görünüyor.
Örneklerden de görüldüğü gibi ham bir tablodan, birtakım oranlar ve indeksler üretilerek çok daha derin yorumlar yapabilmek mümkün. Bu raporlamalar tamamen odaklanılan noktaya, yan etkenlere ve odaklanan kişinin yaratıcılığına bağlı olarak geliştirilip çoğaltılabilir ve tabii ki karar verme sürecini çok sağlıklı bir hale getirebilir.
İş yaşamında –bizler için perakende- kullanılabilen bunlar gibi pek çok matematiksel yöntem mevcuttur. Bunlar, yukarıdaki örnekte olduğu gibi mevcut durumun tahlili ve ileriye dönük adımların planlanmasına yarayabileceği gibi, ileride oluşacak durumun tahminlenmesine de yarayabilecek yöntemlerdir. Temel tarifiyle matematiksel talep tahmin yöntemleri bizlere geleceğe dönük senaryoların oluşturulmasında yardımcı olur. Kesin sonuç vermese de birtakım mevcut verilerle birleştirilerek hareket planı oluşturmak için çok önemli araçlardır. Bunların dışında, satış, tedarik, stok yönetimi gibi konularda da kullanılan pek çok matematiksel yöntem ve raporlama mevcuttur. İleriki yazılarımız ve araştırmalarımız bu yönde devam edecektir.
